باغ های مشهور ایرانی را بیشتر بشناسیم

باغـهای باصفا و درختزارها و جویبارها و چشمه سارها از دیرباز مورد دلبستــگی مـا ایرانیـها بوده و مردم این سرزمـین همواره به طبیعت و درخت و گل و سبزه عشق می ورزیدند و شهرهای تاریخی ایران نیز همواره پذیرای حضور باغ در اشکال گوناگون خود بوده‌اند، بطوریکه نحوه حضور و ظهور باغ در شهر دارای ابعاد بسیار متفاوتی است و در هر کجا بسته به محیط، اقلیم و فرهنگ شکل خاصی را پذیرفته است.

از آنجا که گستره باغ ایرانی تنها به تک باغ‌ها خلاصه نمی‌شود و می‌توان ابعاد متفاوتی از حضور این پدیده در زندگی خصوصی و جمعی ایرانیان بر شمرد و از آنجا که مقیاس باغ ایرانی از حیاط کوچکترین خانه‌ها تا مقیاس شهر، پایتخت‌هایی چون اصفهان عهد صفوی جلوه می‌نماید، از این رو جایگاه باغ در شهرهای ایرانی از اهمیت خاصی برخوردار است که با توجه به نزدیکی به نوروز و فصل گشت و گذار در این ایمیل چند نمونه از باغهای تاریخی و مشهور سرزمینمان ایران به شما دوستان پرشیـن استار معرفی می شود.

باغ ارم شیراز

باغ جهان نمای شیراز

باغ چهل ستون اصفهان

باغ شاهزاده ماهان كرمان

باغ نیاوران (مجموعه فرهنگی- تاریخی) تهران

باغ دولت آباد یزد

باغ فین کاشان

شهر اصفهان به بركت وجود زاینده رود دارای باغهای متعدد و دشتهای سرسبز بوده است. باغ شهر اصفهان از جمله باغ شهرهای ایران و نماینده تجربه‌ای كامل در رابطه با طراحی شهری از حدود 400 سال پیش از آغاز سلطنت صفویان در اصفهان است و باغ چهلستون اصفهان، نمونه‌ای از یك باغ سلطنتی از دوره صفوی است. باغ چهل ستون که بالغ بر 67000 متر مربع مساحت دارد در دوره شاه عباس اول احداث شده و در وسط این باغ عمارت چهل ستون قرار دارد. در زمان شاه عباس دوم در این بنا تغییرات کلی پدید آمد و تالار آینه و تالار هجده ستون و دو اتاق شمالی و جنوبی تالار آینه و ایوان های طرفین سرسرای پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با کلیه تزئینات نقاشی و آینه کاری و کاشی کاری دیوارها و سقف ها به آن افزوده شده است.

باغ چهلستون درون شهر اصفهان و در شرق خیابان چهار باغ پایین و جنوب خیابان سپه و غرب میدان نقش جهان واقع شده است. باغ در بستر شهر و در میان سایر باغ‌ها شكل گرفته و به گونه‌ای استقرار یافته بود كه امكان دسترسی به آن از سایر باغ‌ها میسر بوده است. مجموعه‌ای از این باغها كه در امتداد چهارباغ شكل گرفته بودند یكی از شالوده‌های اصفهان عصر صفوی را شكل می‌دادند و نقش باغ چهلستون از این جنبه ممتاز است كه حلقه پیوند دهنده این شالوده و شالوده دیگر شهری یعنی مجموعه نقش جهان بوده است.

باغ چهلستون در بستر شهری خود با دیوارهایی از محیط پیرامون خود مجزا گشته و امروزه ارتباط آن با سایر عناصر شهری بسیار محدود گردیده و یا شاید بتوان گفت از بین رفته است. ارتباط میان عناصر عمده شهری (میدان نقش جهان و یا سایر بناهای عمومی تاریخی) هم از نظر عملكردی هم از نظر منظر شهری، درگذشته وجود داشته كه ساختار شهری را به روشنی تعریف می‌نموده است. هم اکنون ارتباط میان میدان نقش جهان و باغ چهلستون دیگر وجود ندارد. درگذشته به كمك فضاهای كوچك سرپوشیده میانی، مانند ورودی‌ها و ملحقات این ارتباط وجود داشته است. باغ چهلستون در گذشته نه تنها در ساختار كلی شهر مفهوم روشنی داشته بلكه خود نیز از نمود و جلوه ویژه‌ای برخوردار بوده است.

باغ عفیف آباد (گلشن) شیراز

باغ گلشن یكی از باغهای قدیمی شیراز است. این باغ در دوره صفویه از باغهای آباد و مهم شیراز و محل نزول پادشاهان بوده است. یعقوب خان ذوالقدر حكمران فارس در زمان شاه عباس صفوی، در قسمتی از اراضی این باغ قلعه‌ای محكم ساخته و برای بنای این قلعه سنگهای گورستان جعفرآباد و مصلی را به كار برده است. پس از صفویه این قلعه ویـران شد و این باغ، سـال ها رونق و آبادانی خود را از دست داد. در سال 1863م (1284 ه.ق) میرزا علی محمد خان قوام‌الملك عمارت و باغ فعلی را احداث نمود. وی برای آبیاری درختان باغ كاریز لیمك را كه در قصر قمشه بود خریداری كرد.

در آن دوره كه معاصر حكومت قاجاریه است، باغ گلشن یكی از زیباترین باغ های شیراز به شمار می ‌رفته است. دور این باغ حصاری از چینه گل كشیده و انواع درختان میوه به جز نارنج و خرمالو در آن كاشته بودند. همچنین خیابان هایی با ردیف درختان سرو و صنوبر و چنار و بید و عرعر و آبشارهای سنگی با آب جاری و دائمی در باغ احداث كرده بودند. در دو جانب آبشارها، گیاهان مرغ و چمن كاشته بودند. حوضی كه در صحن عمارت این باغ بوده بازمانده سالیان ویرانی باغ است.

باغ شاهزاده ماهان كرمان یكی از نمونه باغ تخت‌های ایرانی است كه از شرایط مساعد طبیعی ممتازترین بهره برداری را نموده است. باغ شاهزاده، ماهان در عصر قاجار در دوران یازده ساله فرمانفرمایی عبدالحمید میرزا ناصرالدوله (١٢٩٨ ه . ق تا ١٣٠٩ ه. ق) احداث گردید كه با مرگ وی ساخت باغ ناتمام ماند. محل استقرار این باغ در نزدیكی مقبره شاه نعمت الله ولی در دامنه ارتفاعات جوپار است.

وجود خاك حاصلخیز، آفتاب لازم، وزش باد ملایم و نسیم و بالاخره دسترسی به آب (قنات تیگران) امكان ایجاد باغی در آن مقیاس را در گستره‌ای خشك و بی آب و علف، معجزه گونه فراهم ساخته است. باغ شاهزاده ماهان با وجود همه كیفیتهای طبیعی و مصنوع خود به خاطر دگرگونی شرایط سیاسی و اجتماعی دوران برای مدت طولانی خارج از سكنه و متروك ماند و دچار آسیبهای فراوانی گردید. خرابیهای وارد شده، كلیه قسمت های باغ را شامل می ‌گردید. ویرانی ها شامل بناهای اصلی و همچنین محوطه باغ بوده است. باغسازی و عناصر شكل دهنده باغ نیز (مانند آبراهه‌ها، استخرها، پیاده ‌روها و بالأخره طبیعت گیاهی باغ، نظیر درختان، كرت ها و بسترهای گلكاری) از این گزند در امان نبوده‌اند.

باغ شاهزاده ماهان در فاصله 35 كیلومتری جنوب شرقی شهر كرمان و در فاصله 6 كیلومتری شهر ماهان در مسیر جاده كرمان، بم در نزدیكی ارتفاعات جوپار بنا گردیده است. این باغ در بستر كویر و در میان ارتفاعات جوپار و پلوار شكل گرفته است. كوههای پربرف جوپار منظر زیبایی در محور اصلی باغ ارائه می دهند كه از ویژگی های خاص این منطقه است. ارتفاع این منطقه از سطح دریای آزاد 1850 متر است و با توجه به این كه باغ شاهزاده در دامنه كوه جوپار قرار گرفته، از ارتفاع 2000 متر از سطح دریای آزاد برخوردار است.

باغ نیاوران در شمالی‌ترین نقاط شهر تهران و در دامنه رشته كوه های البرز واقع شده، ارتفاع این منطقه نزدیك به 1800 متر از سطح دریاست. محوطه محصور این مجموعه حدود 12 هكتار است و در مجموع از پوشش گیاهی و فضای سبز مناسبی برخوردار است. وجود اشجار و درختان كهنسال در این مجموعه نشان از قدمت و تاریخ چندین ده ساله آن است. بناهای این باغ متعلق به دوره های قاجار و پهلوی می باشد.

مجموعه فرهنگی، تاریخی نیاوران عرصه ای مشجر و محصور به شکل چند وجهی غیر منتظمی به وسعت 122350 متر مربع حدوداً 2/12 هکتار می باشد که سه کاخ (صاحبقرانیه)، (احمدشاهی) و (نیاوران) همراه با تعداد معتنابهی از بناها و فضاهای خدماتی، رفاهی را در میان دارد. از حیث موقعیت مکانی و سابقه استقرار، مجموعه را باید محدوده ای از توابع روستای قدیمی نیاوران محسوب نمود. روستای مذکور اگرچه همزمان با شکل گیری کاخ ییلاقی صاحبقرانیه در مقیاسی محدود رو به آبادانی گذاشت اما همچنان حتی در دوره حکومت پهلوی اول، واجد ساختارهای روستایی بود.

تنوع گونه‌های مختلف گیاهی از ویژگی‌های بارز باغ نیاوران محسوب می ‌شود كه عموماً شامل جمعیتی از گیاهان است كه با شرایط محیطی منطقه از سالها قبل سازگار بوده‌اند. تعدادی گونه‌های غیر بومی نیز در مجموعه موجود است كه به تدریج با شرایط محیطی منطقه سازگاری یافته‌اند و زیبایی خاصی به مجموعه بخشیده‌اند و هم اینک منطقه نیاوران که هنوز بخش هایی از چهره اولیه خود را حفظ نموده است همراه با محدوده پیرامونی و مشخصاً مجموعه فرهنگی، تاریخی نیاوران، در محدوده ناحیه 4 از منطقه 1 شهرداری تهران قرار دارد.

در یادگارهای یزد، نوشته ایرج افشار آمده است که مطالعه تواریخ قدیم یزد نشان می دهد که باغ های مهم و بزرگ و زیبا از قدیم ترین ایام در آنجا ساخته می شده و ذکر بسیاری از آنها در آن کتب موجود است. از جمله در تاریخ جدید یزد از سی باغ نام رفته است. ولی افسوس که اثری از هیچکدام از آنها اکنون برجای نیست. باغ دولت آباد یزد از نمونه باغ های بزرگ ایران است که در سال 1160 هجری قمری در دوره زندیه بنا گردیده است. بادگیر مرتفع و زیبای آن با ارتفاع 33 متر از سطح زمین بلندترین بادگیری است که تاکنون شناسایی شده است. این باغ بزرگ یکی از بنیادها و آبادانی های محمدتقی خان مشهور به خان بزرگ، سر سلسه خاندان خوانین یزد و مرد مقتدر آن عهد است. او ابتدا قناتی با نام دولت آباد ایجاد کرد و سپس از آب آن قنات باغ دولت آباد را به وجود آورد. قنات تاریخی عظیم و مهم دولت آباد دارای قدمتی بیش از دویست سال است که از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده است.

یزد به دلیل موقعیت جغرافیایی و ارتباط خاصی كه به دلیل واقع شدن در مركز كشور داشته از روزگاران پیش همواره مورد توجه و دارای جایگاه ویژهای بوده است. استان یزد با شرایط آب و هوایی بیابانی گرم و خشك و مقدار متوسط بارندگی سالانه بین 50 تا 100 میلیمتر، یكی از خشكترین استانهای كشور به شمار میرود. اختلاف دمای شب و روز در این استان بین 9/11 تا 7/20 درجه سانتیگراد متغیر است.

باغ دولت آباد یزد با مساحتی بالغ بر 40000 متر مربع از مشهورترین و زیباترین باغهای شهر یزد محسوب میشود. ورودی اصلی باغ در ضلع غربی آن و به سمت بلوار دولت آباد گشوده میشود، ورودی كه هم اكنون مورد استفاده عموم قرار دارد در ضلع جنوبی باغ در كنار رودخانه خشك واقع گردیده است. علاوه بر آن درِ دیگری به خیابان انقلاب راه دارد كه در سمت شمالی مجموعه واقع شده است.

شهر كاشان در حاشیه كویر در فاصله 220 كیلومتری جنوب شهر تهران و 86 كیلومتری جنوب شهر قم قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریای آزاد بین 940 تا 1130 متر می‌باشد و فین قصبه ای است در بخش مركزی شهرستان كاشان كه دارای دو قسمت جداگانه فین بزرگ و فین كوچك است و بعضی آن را فینین نامند. فین در شش هزار گزی باختر كاشان قرار گرفته است و به واسطه كثرت اشجار و آب و هوای خوب یكی از تفرجگاه های اطراف كاشان است. آب آن از چشمه معروف سلیمانیه و سفیدآب تأمین میشود و طبق نوشته دونالد ویلبر در كتاب باغ های ایرانی و كوشك های آن: "وقتی مسافر به شهر تاریخی كاشان نزدیك می گردد میتواند در سمت راست جاده، باغ فین را با سروهای زیبایش مشاهده كند، با بازدید از این نقطه می توان گفت كه مهمترین نقطه این شهر را دیده است."

ناحیه فین یكی از تفرجگاه‌های اطراف كاشان است و می‌توان نسبت ناحیه فین به كاشان را مانند منطقه تجریش به تهران دانست. ناحیه‌ای كه باغ فین در آن قرار گرفته‌است، به نام فین كوچك معروف بوده و در جنوب غربی شهر كاشان قرار دارد. باغ تاریخی فین در منتهی الیه جنوب شرقی جاده فین (خیابان امیركبیر) در شهر كاشان و در مجاورت مظهر چشمه تاریخی سلیمان قرار گرفته‌است. در گذشته در ناحیه فین منظومه‌ای از باغ‌ها وجود داشته كه باغ فین با اهمیت‌ترین و در حقیقت نگین آن منظومه بوده‌است.

باغ ارم شیراز به عنوان مكانی دیدنی و تفریحی مورد بازدید گردشگران قرار می‌گیرد. شیوه معماری عمارت باغ ارم كه در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار بنا گردیده با ویژگیهایی كه دارد همچون سایر بناهای همانند آن دوره پیروی از اسلوب معماری زندیه و صفویه است. موقعیت باغ ارم در شمال غربی شیراز در خیابان ارم قرار دارد. به طوری كه از اسناد تاریخی بر می‌آید، این باغ تا سال 1325 ه.ش. در خارج شهر شیراز و در سمت شمال غربی آن واقع بوده و اطراف آن بیابان و رودخانه و سنگلاخ بوده است.

با گسترش شهر شیراز، به تدریج این باغ در داخل شهر و در شمال غرب آن قرار گرفت و هم‌ اكنون با گسترش بیشتر شهر شیراز به سمت غرب، این باغ در شمال شهر شیراز قرار گرفته است. باغ ارم از ضلع شمال غربی به بلوار دانشجو (خیابان آسیاب سه‌ تایی)، از شمال شرقی به بلوار ارم و در رأس شمالی به میدان ارم محدود می ‌گردد. این باغ در دامنه كوه آسیاب سه ‌تایی قرار داشته و در حدود 3-2 كیلومتر تا كوه معروف بابا كوهی، در شهر شیراز فاصله دارد.

باغ جهان‌نما یكی از كهن‌ترین باغهای شیراز است و در نزدیكی آرامگاه حافظ كه در دوران گذشته جزء صحرای جعفرآباد و مصلی بوده واقع شده است. در دوره سلسله آل مظفر و آل اینجو این باغ و دشت زیردست حوالی آن سرسبز و بسیار آباد بوده است. به دو دشت جعفرآباد و مصلی كه همواره پوشیده از باغهای جان‌ نواز و روح‌افزا بوده در اشعار حافظ شیرازی اشاره شده است و از صفا و سرسبزی آن سخن به میان آمده است.

باغ جهان‌نما در هنگام اقامت تیمور گوركانی در شیراز، همچون سایر باغ های نامدار آن دوره مورد توجه واقع شده به طوری كه همانند آن باغ را در اطراف سمرقند هم احداث نموده و آن را جهان ‌نما نامیده بود. باغ جهان‌نمای شیراز در دوره صفویه نیز آباد و با اهمیت بوده است. موقعیت باغ جهان‌نما در ضلع شرقی خیابان حافظ (دروازه قرآن) بالاتر از میدان حافظیه در شهر شیراز واقع شده است.